Autor: Michal Tarka

Prawnik i Doktorant na Wydziale Prawa UAM w Poznaniu

Pomimo, iż zalecenie KE nie jest skierowane bezpośrednio do organów administracji rządowej czy samorządowej ani tym bardziej do inwestorów, jako ekspert programu NFOŚ „razem o łupkach” przeanalizowałem jeden z pierwszych przypadków na koncesji gazu łupkowego, w jakim dobrowolnie mogą być zastosowane rekomendacje Komisji Europejskiej. W odniesieniu do przedsięwzięcia polegającego na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w obszarze koncesji 1/2011/p STARA KISZEWA inwestor, PGNiG przedstawił Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko (dalej: „raport OOŚ”). Poszczególne zasady podstawowe wskazane w zaleceniu Komisji Europejskiej nie zostały w nim na razie uwzględnione, ale mogą jeszcze zostać uzupełnione.

Ocena ryzyka oraz charakterystyka potencjalnego obszaru prowadzenia prac

Zgodnie z ustępem 5.1 Zalecenia operatorzy powinni przedstawić właściwemu organowi ocenę ryzyka oraz charakterystykę potencjalnego obszaru rozpoznawania i wydobywania, obszaru wokół niego i obszaru podziemnego.

W odniesieniu do oceny ryzyka w Zaleceniu wskazano elementy, z których taka ocena powinna się składać (ustęp 5.3 Zalecenia). Przede wszystkim operator powinien przedstawić prognozę zmian w zachowaniu formacji docelowej, warstw geologicznych oddzielających złoże od wód gruntowych i dotychczasowych odwiertów lub innych sztucznych konstrukcji narażonych na działanie dużych ilości płynów wtłaczanych pod wysokim ciśnieniem podczas szczelinowania hydraulicznego. Co więcej w ocenie ryzyka inwestor powinien uwzględnić minimalną odległość pionową między strefą szczelinowania i wodami podziemnymi.

W przygotowanym raporcie OOŚ dla obszaru koncesji STARA KISZEWA nie została prawidłowo i wyczerpująco przeprowadzona ocena ryzyka w odniesieniu do planowanego przedsięwzięcia. Należy również zaznaczyć, że obecnie nie ustanowiono normatywnie minimalnych odległości pionowych między strefą szczelinowania i wodami podziemnymi, ale inwestor powinien przynajmniej wskazać w raporcie OOŚ potencjalną odległość, aby odpowiedni organ mógł ocenić, czy jest ona wystarczająca dla ochrony zagrożonych warstw wodonośnych i pozostałych warstw geologicznych.

W związku z faktem, że obszary potencjalnych odwiertów (a co za tym idzie-obszary, na których przeprowadzany będzie zabieg szczelinowania hydraulicznego) znajdują się na obszarze Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 116 (Zbiornik Międzymorenowy Gołębiewo) oraz na obszarze jednolitych części wód podziemnych nr 30 (o dobrej jakości wód) konieczne jest ich dokładne przeanalizowanie oraz ocena ryzyka możliwości ich narażenia w czasie przeprowadzania szczelinowania hydraulicznego.

Badania podstawowe w obszarze STARA KISZEWA

W ustępie 6 Zalecenia zostały wskazane zasady podstawowe odnoszące się do wymogów związanych z określeniem stanu środowiska przed przeprowadzeniem zabiegu szczelinowania hydraulicznego.

Inwestor w raporcie OOŚ określił częściowo tzw. „poziom bazowy” środowiska naturalnego. Należy jednak wskazać, że niektóre elementy kompleksowej oceny tego stanu zostały przez inwestora w analizowanym dokumencie pominięte.

Przede wszystkim nie została opisana aktywność sejsmiczna terenu instalacji, obszaru wokół niej oraz obszaru podziemnego. Określenie aktywności sejsmicznej tych terenów przed szczelinowaniem hydraulicznym jest bardzo istotne przez wzgląd na bardzo szeroki zakres przedsięwzięcia, który obejmuje przeprowadzenie wielkoskalowego szczelinowania hydraulicznego.

Dodatkowo nie opisano wyczerpująco obecności metanu i innych lotnych związków organicznych w wodzie, różnorodności biologicznej oraz stanu infrastruktury i budynków oraz istniejących odwiertów i porzuconych konstrukcji.

Wymogi eksploatacyjne

Inwestorzy w Polsce powinni rozważyć do spełnienia wymagania związane z pracami eksploatacyjnymi zostały określone w Zaleceniu w ustępie 9. Wskazane tam wymogi skierowane są zarówno do właściwych organów administracji, ale także bezpośrednio do operatorów prowadzących bądź planujących prowadzenie prac.

Po pierwsze, inwestor powinien przedstawić plan gospodarki wodnej z uwzględnieniem wszystkich etapów prac. Pomimo tego, że w raporcie OOŚ opisano zapotrzebowanie na wodę w poszczególnych fazach przedsięwzięcia, nie jest to wystarczające przez wzgląd na fakt, że inwestor nie uwzględnił sezonowej zmienności ilości dostępnej wody. Może mieć to negatywny wpływ poprzez krótkookresowe skutki planowanego przedsięwzięcia w odniesieniu do gospodarki wodnej na obszarze inwestycji.

Po drugie, konieczne jest opracowanie przez inwestora planu zarządzania transportem. Nie wydaje się wystarczające określenie ilości emisji oraz wskazanie korzystania z istniejących sieci dróg publicznych. Należy również uwzględnić wpływ ruchu pojazdów mechanicznych na zdrowie społeczności lokalnej oraz na różnorodność biologiczną.

Po trzecie, w Zaleceniu wskazano jako wymóg eksploatacyjny konieczność wychwytywania gazów do późniejszego wykorzystania, minimalizowanie ich spalania na pochodniach oraz unikanie uwalniania do atmosfery. W odniesieniu do analizowanego raportu OOŚ inwestor opisał postępowanie związane ze spalaniem wydobywanego gazu ziemnego przy pomocy tzw. „świeczek”. Nie zostały jednak wskazane żadne środki, które miałyby spowodować zminimalizowania uwalniania się do powietrza niezorganizowanych emisji z pochodzi gazu zrzutowego. Należy podkreślić, że zgodnie z ustępem 9.2. lit. c Zalecenia uwalnianie metanu i innych zanieczyszczeń do powietrza powinno być dopuszczane tylko w najbardziej wyjątkowych okolicznościach operacyjnych i ze względów bezpieczeństwa.

Inwestor w raporcie OOŚ nie wskazał również sposobu oraz zakresu przeprowadzania testów integralności poszczególnych odwiertów. Wyniki testów integralności powinny zostać poddane przeglądowi przez niezależną i wykwalifikowaną stronę trzecią. Co więcej, testy takie powinny być wykonywane we wszystkich fazach przedsięwzięcia oraz po jego zakończeniu.

Wymogi związane z monitoringiem

W raporcie OOŚ wskazano propozycje monitoringu oddziaływania planowanych prac geologicznych (rozdział 12). Jednakże propozycje te pomijają wiele elementów, co do których monitoring powinien zostać przewidziany. Wszelkie wymogi związane z monitoringiem zostały wskazane w ustępie 11 Zalecenia.

Przede wszystkim operator powinien monitorować:

• dokładny skład płynu szczelinującego wykorzystywanego do każdego odwiertu;
• ilość wody zużytej do szczelinowania każdego odwiertu;
• ciśnienie tłoczenia zastosowane przy szczelinowaniu hydraulicznym;
• płyny wydobywające się na powierzchnię w wyniku intensywnego szczelinowania hydraulicznego: wskaźnik zwrotu płynu szczelinującego, ilości, charakterystyka, ilości ponownie wykorzystane lub oczyszczone w przypadku każdego odwiertu.

Monitoring dotyczący powyższych elementów powinien zostać przewidziany także w przypadku przedsięwzięcia planowanego w ramach koncesji STARA KISZEWA. Dodatkowo, monitoring powinien zostać przewidziany dla wpływu zabiegu szczelinowania hydraulicznego na integralność poszczególnych odwiertów oraz na obszary wokół nich i obszary podziemne.

Podsumowując, należy zaznaczyć, że wzięcie pod uwagę podstawowych zasad przewidzianych w Zaleceniu Komisji Europejskiej już teraz, niejako dobrowolnie, wpłynie na zmniejszenie potencjalnych zagrożeń, a dodatkowo spowoduje, że zarówno organ prowadzący postępowanie, jak i społeczeństwo w toku konsultacji społecznych będzie we właściwym stopniu poinformowane o oddziaływaniu na poszczególne komponenty środowiskowe, co z kolei przełoży się na osiągnięcie wszystkich wysokich standardów społecznych i środowiskowych proponowanych przez Komisję Europejską w praktyce. Byłby to też ważny argument w ręku Ministra Środowiska, który mógłby skutecznie podtrzymywać stanowisko o spełnieniu w Polsce najwyższych standardów środowiskowo-społecznych wybiegających nawet ponad standardy prawne UE.