Polska: Aspekty prawne prac poszukiwawczych i wydobycia gazu łupkowego

Autor: Ewa Rutkowska-Subocz

Dentons, Warszawa, Polska

Data publikacji: 14 marca, 2012

1. Eksploatacja gazu łupkowego w Polsce

Przypuszcza się, że Polska posiada duże złoża gazu łupkowego, które znajdują się w pasie rozciągającym się od północnego zachodu do południowego wschodu kraju. Polskie Ministerstwo Środowiska wydało do tej pory około 100 koncesji na poszukiwanie bądź rozpoznawanie gazu niekonwencjonalnego. Obecne prace prowadzone są w najbardziej atrakcyjnych rejonach będąc na różnym etapie zaawansowania - jedne w fazie pomiarów geodezyjnych, inne na etapie odwiertów.

2. Obowiązujące prawo

Ponieważ poszukiwanie oraz rozpoznawanie złóż gazu łupkowego jest działalnością nieznaną dotychczas na rynku polskim, a obowiązujące ramy prawne nie są w pełni dostosowane do specyfiki związanej z eksploatacją gazu łupkowego. Dla poszukiwania i rozpoznawania złóż oraz eksploatacji gazu łupkowego mają zastosowanie przepisy, które dotyczą również innych węglowodorów. Prace związane z poszukiwaniem/rozpoznawaniem złóż oraz wydobywaniem gazu łupkowego do 1 stycznia 2012 roku były objęte ustawą Prawo geologiczne i górnicze z 4 lutego 1994 roku,¹ która dnia 1 stycznia 2012 roku została znowelizowana ustawą Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 roku (‘PGiG2011’).² PGiG2011 zawiera szczegółowe uregulowania dotyczące węglowodorów. 

Ustawie z 2011 roku, podobnie jak poprzednio obowiązującej, towarzyszy szereg aktów wykonawczych, z których większość została już przyjęta, za wyjątkiem rozporządzenia w sprawie przetargu na udzielenie koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie, oraz wydobywanie węglowodorów (zob. punkt 4 ponizej). PGiG2011 odnosi się wyłącznie do geologicznych i górniczych aspektów poszukiwania i rozpoznawania złóż minerałów oraz działalności wydobywczej. Kwestie ochrony środowiska zostały poruszone dość marginalnie.
W prawie polskim, ochronie środowiska poświęcono kilka ustaw. Część z nich wprowadza do polskiego porządku prawnego unijne regulacje z zakresu ochrony środowiska.

Trzonem regulacji związanych z ochroną środowiska jest Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku, które zawiera podstawowe zasady dot. ochrony środowiska mające zastosowanie także do działalności związanej z gazem łupkowym.³ Poza Prawem ochrony środowiska, do ustaw z zakresu ochrony środowiska odnoszących się do prac poszukiwawczych/rozpoznawczych oraz wydobywania gazu łupkowego, można zaliczyć także w tym Ustawę prawo wodne, Ustawę o ocenie oddziaływania na środowisko, Ustawę o odpadach, Ustawę o odpadach wydobywczych i Ustawę o zapobieganiu szkodom w środowisku.⁴

Obecnie, toczą się prace nad projektem ustawy, która obejmowałaby najważniejsze aspekty prac poszukiwawczych/rozpoznawczych oraz wydobycia gazu łupkowego, aczkolwiek projekt ustawy nie został jeszcze opublikowany. W moim przekonaniu, nowe przepisy dotyczyć będą przede wszystkim geologicznych, górniczych, organizacyjnych oraz fiskalnych aspektów prac poszukiwawczych/rozpoznawczych oraz wydobycia gazu łupkowego.

Rząd zadeklarował wprowadzenie regulacji związanych z podatkiem od gazu łupkowego. Jak dotąd nieznane są jednak założenia nowych regulacji w zakresie ochrony środowiska związanych z wydobyciem gazu łupkowego. Ministerstwo Środowiska stoi zapewne na stanowisku, iż istniejące ramy prawne dotyczące ochrony środowiska są wystarczające dla zapewnienia odpowiedniego stopnia ochrony środowiska podczas prac związanych z poszukiwaniem, rozpoznawaniem i wydobyciem gazu łupkowego.

Biorąc pod uwagę szeroki zakres przepisów ochrony środowiska, wydaje się, że gdyby prace poszukiwawcze/rozpoznawcze oraz wydobycie gazu łupkowego miały wpłynąć na środowisko w sposób nieuregulowany obecnie obowiązującymi przepisami, zidentyfikowane luki będą wypełniane poprzez wprowadzanie poprawek do obowiązujących przepisów ochrony środowiska.

3. Wpływ unijnych rozwiązań dotyczących gazu łupkowego na polskie przepisy

Obecne prawo UE nie zna przepisów szczególnych dotyczących poszukiwania/rozpoznawania i wydobycia gazu łupkowego. Jednakże, prawo unijne znacząco wpływa na dwa obszary polskiego ustawodawstwa, szczególnie ważne dla działalności związanej z poszukiwaniem/rozpoznawaniem i wydobyciem gazu łupkowego, a mianowicie na: (i) prace związane z poszukiwaniem i wydobyciem węglowodorów, (ii) ochronę środowiska.

Jeśli chodzi o zagadnienie pierwsze, UE przyjęła dyrektywę⁵ węglowodorową, określającą ogólne zasady udzielania koncesji na poszukiwanie/rozpoznawanie i wydobycie węglowodorów w państwach członkowskich UE. Zasady te zostały uwzględnione w polskim prawodawstwie w PGiG2011.

Ochrona środowiska jest regulowane prawem UE, które, jak zostało wyżej wspomniane, zostało implementowane do polskiego porządku prawnego oraz ma zastosowanie do działalności związanej z poszukiwaniem/rozpoznawaniem i wydobyciem gazu łupkowego.

4. Polskie ramy prawne

Ramy prawne regulujące działalność związaną z poszukiwaniem/rozpoznawaniem oraz wydobyciem gazu łupkowego określone są w PGiG2011 oraz z nim związanych aktach wykonawczych. Zgodnie z PGiG2011, w celu uzyskania prawa do działalności górniczej inwestorzy powinni zawrzeć umowę ze Skarbem Państwa o użytkowanie górnicze (uprawniająca do korzystania ze złóż górniczych) i uzyskać koncesję z Ministra Środowiska (uprawniającą do prowadzenia robót górniczych). Odrębna umowa oraz koncesja jest wymagana w fazie poszukiwawczej/rozpoznawczej, a następnie w fazie produkcji.

Zgodnie z PGiG2011 koncesja na prace poszukiwawcze/rozpoznawcze oraz wydobycie węglowodorów (włączając gaz łupkowy) powinna być uzyskana w trybie zamówień publicznych. Koncesja jest przyznawana zwycięzcy przetargu. Następnie, z właścicielem koncesji jest zawierana umowa o ustanowieniu użytkowania górniczego.

Obowiązek udzielenia koncesji w trybie przetargowym nie jest jednak obligatoryjny. Nie ma bowiem konieczności przeprowadzenia przetargu na koncesję wydobywcza jeżeli, podmiot posiada prawo pierwszeństwa do zawarcia umowy o ustanowienie użytkowania górniczego na danym obszarze. Prawo pierwszeństwa przyznawane jest natomiast podmiotowi, który rozpoznał dany obszar, przygotował projekt zagospodarowania złoża oraz uzyskał decyzję zatwierdzającą dokumentację geologiczną. Prawo pierwszeństwa przysługuje w okresie 5 lat od daty doręczenia decyzji zatwierdzającej.

W praktyce oznacza to, że podmiotom, które prowadziły prace poszukiwawcze/rozpoznawcze na obszarze konkretnego złoża gazu łupkowego zgodnie z posiadaną koncesją poszukiwawczą/rozpoznawczą (przyznaną zgodnie z poprzednio obowiązującym prawem) i które wywiązały się z innych zobowiązań, przysługuje, przez okres 5 lat, prawo pierwszeństwa do zawarcia umowy użytkowania górniczego w zakresie wydobycia gazu łupkowego. W tym okresie nie można ogłosić przetargu na koncesję wydobywczą na terenie tego złoża. W związku z tym, podmiot, który przeprowadził prace poszukiwawcze/rozpoznawcze na obszarze danego złoża gazu łupkowego może czuć się względnie bezpiecznie, jeśli chodzi o przyszłą eksploatację odkrytych na danym terenie rezerw gazu łupkowego.

Podmiot prowadzący prace poszukiwawcze złóż gazu łupkowego musi uiścić: (i) opłatę za ustanowienie użytkowania górniczego oraz (ii) opłatę za poszukiwanie/rozpoznawanie lub wydobycie gazu łupkowego.

Zgodnie z PGiG2011, przedsiębiorca prowadzący działalność górniczą ponosi odpowiedzialność za szkody związane z robotami górniczymi. W wypadku wystąpienia szkód górniczych przedsiębiorca jest zobowiązany do przywrócenia stanu poprzedniego poprzez dostarczenie gruntów zastępczych, obiektów budowlanych, urządzeń, wody i innych dóbr tego samego rodzaju. Przedsiębiorstwo może byś także zobowiązane do zapłaty odszkodowania.

5. Postępowanie - ocena oddziaływania na środowisko

W świetle polskiego prawa, dla niektórych przedsięwzięć wymienionych w rozporządzeniu o ocenie odziaływania na środowisko (rozporządzenie OOŚ) wymagane jest uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.^{6 7} Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach powinna być uzyskana przed otrzymaniem pozwolenia na budowę, przed otrzymaniem koncesji na prace poszukiwawcze/rozpoznawcze oraz eksploatację minerałów oraz przed uzyskaniem pozwolenia na korzystanie z wody w przypadku budowy instalacji wodnych.

Przedsięwzięcia wymienione w rozporządzeniu OOŚ, co do których wymagane jest sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko podzielone są na dwie grupy: (i) przedsięwzięcia, co do których wymagane jest przeprowadzenie procedury OOŚ każdorazowo przy ubieganiu się o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, oraz (ii) przedsięwzięcia, co do których wymagane jest sporządzenie oceny oddziaływaniu na środowisko w przypadkach, gdy jest ono wymagane przez organy administracyjne.

Postępowanie - OOŚ składa się z następujących faz: przygotowanie i ocena raportu o oddziaływaniu na środowisko, uzyskanie opinii władz oraz zapewnienie udziału społecznego. Prace związane z eksploatacją gazu łupkowego nie są wyraźnie wymienione w rozporządzeniu OOŚ, jednakże niektóre prace dotyczące poszukiwania/rozpoznania oraz eksploatacji minerałów są uwzględnione w rozporządzeniu OOŚ (zobacz tabelę zamieszczoną poniżej).

Jak wynika z powyższego zestawienia, prace związane z poszukiwaniem/ rozpoznawaniem złóż gazu łupkowego objęte są obowiązkiem uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, jednakże decyzja, co do konieczności przeprowadzenia OOŚ będzie zależeć od organu administracyjnego wydającego decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach.⁸ Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach musi być uzyskana także na etapie wydobycia. Uzyskanie OOŚ jest z pewnością wymagana w razie bardzo intensywnych prac wydobywczych, a w pozostałych przypadkach uzyskanie OOŚ jest wymagane, jeśli władze administracyjne tego żądają.

6. Udział społeczeństwa

Polskie prawo przewiduje udział w postępowaniu stron, które nie wnioskują o wydanie decyzji. W postępowaniu uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach osoby trzecie mogą uczestniczyć w postępowaniu na trzy sposoby: (i) jako strona postępowania; (ii)jako podmiot biorący udział w postępowaniu na prawach strony (iii) (zainteresowany) udział społeczeństwa.

Stroną w postepowaniu jest osoba, której interes prawny lub obowiązki są związane z postępowaniem lub która, wykazując interes prawny bądź obowiązek, żąda podjęcia działań przez władze administracyjne. Podmioty, posiadające nieruchomości, które mogą pozostawać w obrębie oddziaływania planowanych przedsięwzięć, mogą być stroną postępowania.

Organizacje ekologiczne (tzn. organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska) mogą brać udział w procedurze wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach na prawach podobnych do strony. Organizacja ekologiczna może wnieść apelację od decyzji, nawet jeśli nie brała udziału w postępowaniu toczącym się w pierwszej instancji. Ponadto, organizacja ekologiczna może wnieść skargę do sądu administracyjnego.

Zasady udziału społeczeństwa pozwalają na dostęp do postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Według polskiego prawa, każdy ma prawo uczestniczyć w postępowaniach wymagających udziału społeczeństwa. Prawo do udziału obejmuje dostęp do akt sprawy oraz zgłaszanie uwag i propozycji. Jeśli chodzi o procedurę wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach udział społeczeństwa jest zagwarantowany tylko w wypadku przeprowadzenia OOŚ (zobacz punkt 5 powyżej).

W przypadku prac poszukiwawczych/rozpoznawczych gazu łupkowego oznacza to, że udział społeczeństwa jest obowiązkowy tylko wtedy, gdy organ administracyjny wydający decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach uzna, że należy przeprowadzić OOŚ. Jeśli chodzi o wydobycie gazu, udział społeczeństwa jest wymagany w projektach na duża skalę. W przypadku wydobycia gazu łupkowego na mniejszą skalę oraz jeśli w grę wchodzi inna działalność związana z gazem łupkowym, udział społeczeństwa jest wymagany tylko wówczas, jeśli organ administracyjny wydający decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach zdecyduje, że należy przeprowadzić OOŚ.

Jeśli wymagany jest udział społeczeństwa w procedurze wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, organ administracyjny wydający tę decyzje udostępnia publicznie informacje, między innymi, o wszczęciu procedury OOŚ, trybie przeprowadzenia OOŚ i możliwości wglądu do dokumentacji oraz zgłaszania uwag i propozycji.⁹ Termin, w którym mogą być zgłaszane uwagi i propozycje wynosi co najmniej 21 dni. Uzasadnienie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wydanej w postępowaniu z udziałem społeczeństwa powinno zawierać ustosunkowanie się do zgłoszonych uwag i propozycji.

7. Możliwy wpływ na obszar Natura 2000

Jeśli chodzi o wpływ prac poszukiwawczych/rozpoznawczych złóż gazu łupkowego oraz jego wydobycie na obszarze Natura 2000, należy zwrócić uwagę na dwie istotne kwestie: (i) procedurę oceny możliwego wpływu na obszar Natura 2000 oraz (ii) procedurę uzyskania zgody na projekt, który może mieć negatywny wpływ ma obszar Natura 2000.

Zasadniczo, ocena możliwego oddziaływania projektu na obszar Natura 2000 jest przeprowadzana w trakcie procedury OOŚ, a zanim zostanie wydana decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach. Jednakże, w przypadku przedsięwzięć niewymienionych w rozporządzeniu OOS i które nie wymagają decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, ocena oddziaływania na obszar Natura 2000 może być przeprowadzona oddzielne.

Jeśli odpowiedni organ administracyjny ( np. wydający pozwolenie na budowę, pozwolenie na podział na strefy, pozwolenie na korzystanie z wody lub pozwolenie na wycięcie drzew) zdecyduje, że projekt wymaga przeprowadzenia prognozy z uwzględnieniem obszaru Natura 2000, wówczas nakazuje wnioskodawcy wszczęcie odrębnego postępowania przed Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska, który zdecyduje czy należy przeprowadzić pełną ocenę oddziaływania na środowisko obszaru Natura 2000.

Taka ocena oddziaływania na środowisko obejmuje proces konsultacji społecznych. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska wydaje wówczas rezolucję wyrażająca zgodę na projekt; może przedstawić warunki, które muszą być spełnione przed realizacją projektu. Przedsięwzięcia, które mogłyby mieć negatywny wpływ na obszary chronione Natura 2000 mogą jednakże być prowadzone za zgodą Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, jeżeli spełniają przesłanki interesu publicznego, włączając interes społeczny i ekonomiczny, przy braku racjonalnych alternatywnych rozwiązań.

Jednakże, w takim przypadku inwestor musi zastosować schemat kompensacji natury zapewniając integralność oraz prawidłowe funkcjonowanie obszaru Natura 2000. Jeśli negatywne oddziaływanie dotyczyłoby siedlisk przyrodniczych czy też gatunków pod specjalną ochroną, zgoda na projekt może być udzielona wyłącznie w celu: ochrony zdrowia lub życia ludzkiego, zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, uzyskania innych korzyści dla środowiska naturalnego, albo w celu zaspokojenia nadrzędnego interesu publicznego. Zgoda tego rodzaju może być wydana w trakcie postępowania dotyczącego oceny oddziaływania na obszar Natura 2000 opisanego powyżej.

Jeśli projekt, który mógłby w istotny sposób negatywnie wpłynąć na obszar Natura 2000 zostanie rozpoczęty bez wymaganej zgody, władze ochrony środowiska mogą wstrzymać prace i zażądać przywrócenia środowiska do stanu poprzedniego.

Należy zauważyć, że nawet, jeśli nie ma wymogu uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, w przypadku działalności związanej z gazem łupkowym, nadal może być wymagana ocena oddziaływania na środowisko dla obszaru Natura 2000 danego projektu, jeśli istnieje ryzyko poważnego naruszenia środowiska obszaru Natura 2000. W sytuacji, jeśli zostanie stwierdzone, że mogłoby to poważnie i negatywnie wpłynąć na obszar znajdujący się pod ochroną, a nie ma specjalnego uzasadnienia dla realizacji przedsięwzięcia, może zostać wydany zakaz prowadzenia prac związanych z gazem łupkowym.

8. Gospodarka wodna

Prace związane z poszukiwaniem/rozpoznaniem złóż gazu łupkowego oraz jego eksploatacja powodują zużycie dużej ilości wody stosowanej przy metodzie szczelinowania hydraulicznego oraz powodują wytwarzanie dużych ilości ścieków. Prawo polskie odnosi się do tych kwestii w sposób ogólny, nie uwzględniając specyfiki działalności.

Woda do szczelinowania hydraulicznego może pochodzić z:(i) lokalnego systemu, po zawarciu umowy z dostawcą wody lub (ii) bezpośredniego z poboru wody powierzchniowej lub podziemnej. Pierwsze rozwiązanie jest prostsze, jeśli tylko technicznie możliwe, ale zwykle mało dostępne z uwagi na to, że prace związane z gazem łupkowym prowadzone są poza terenami wyposażonymi w systemy wodne. Jeśli nawet system wodny jest do dyspozycji w pobliżu, pobrana woda musi być przetransportowana z tego systemu do miejsca zalegania gazu łupkowego, co może być równie problematyczne.

W zależności od warunków lokalnych, drugie rozwiązanie może okazać się bardziej atrakcyjne, nawet jeśli wymagane będą pozwolenia na korzystanie z wody oraz prace inżynierskie w celu przygotowania ujęcia wody. Pozwolenie na korzystanie z wody jest wydawane w formie decyzji administracyjnej. Do wniosku o pozwolenie na korzystanie z wody musi być załączona opinia hydrologiczna. Pozwolenie takie może być wydane pod warunkiem, że planowana działalność nie narusza miejscowych planów gospodarki wodnej ani warunków bezpieczeństwa dla zdrowia ludzkiego, środowiska naturalnego czy dóbr kultury. 

Pozwolenie na korzystanie z wody wymagane jest, miedzy innymi, w przypadku budowy urządzeń wodnych (takich jak ujęcia i zbiorniki wodne) oraz korzystania z wód powierzchniowych i podziemnych. Pozwolenie na korzystanie z wód powierzchniowych i podziemnych nie jest wymagane, jeśli pobór wody nie przekracza 5 m3 na dobę lub w przypadku poboru i odprowadzania wód w związku z wykonywaniem odwiertów lub otworów strzałowych przy użyciu płuczki wodnej do celów badań sejsmicznych.

Wstrzykiwanie hydraulicznego płynu do szczelinowania (mieszanka wody, proppantu i środków chemicznych) do skał łupkowych nie jest wyraźnie uregulowane w prawie polskim. Nie jest więc wymagane pozwolenie wodnoprawne dla tego rodzaju działalności.

Woda, która ostatecznie powraca na powierzchnię musi być albo (i) oczyszczona w celu ponownego zastosowania przy szczelinowaniu hydraulicznym, albo (ii) poddana oczyszczeniu i odprowadzona. Pierwsze rozwiązanie nie jest prawnie uregulowane, chyba że dotyczy to stawów wodnych, wówczas pozwolenie wodnoprawne będzie wymagane. Substancje chemiczne uzyskane z wody w procesie oczyszczania klasyfikowane są jako odpady. Aby mieć prawo do produkcji tego rodzaju odpadów inwestor musi spełnić konkretne wymogi administracyjne dotyczące odpadów, w zależności od ich rodzaju i ilości (włącznie z uzyskaniem pozwolenia na produkcję odpadów, zobacz punkt 10 poniżej). Odpady musza być odpowiednio zagospodarowane (przez odpowiedni podmiot, który zajmuje się odprowadzaniem odpadów oraz posiada wymagane pozwolenie).

Jeśli chodzi o drugie rozwiązanie, tzn. oczyszczanie i odprowadzenie ścieków, możliwe są dwa scenariusze: ścieki mogą być odprowadzone do miejscowego systemu kanalizacyjnego lub wprost do wody lub do ziemi. Odprowadzenie ścieków do lokalnego systemu kanalizacyjnego odbywa się po zawarciu umowy z miejscowym zakładem kanalizacyjnym. Jednakże, jeśli ścieki zawierają zarejestrowane zanieczyszczenia środowiska, podmiot, który wyprodukował odpady oraz podmiot, który odprowadza ścieki do systemu kanalizacyjnego musza uzyskać specjalne pozwolenie wodnoprawne na odprowadzanie tego rodzaju ścieków.

Alternatywnym rozwiązaniem jest odprowadzenie ścieków do wody lub do ziemi, na co również wymagane jest pozwolenie.¹⁰ Ścieki odprowadzane w ten sposób powinny być oczyszczone zgodnie ze standardami przewidzianymi prawem. Oznacza to, że pewien stopień oczyszczenia wstępnego może być konieczny. Pozwolenie wodnoprawne może też być wymagane w przypadku obszarów o wysokim zagrożeniu powodziowym, a ścieki są przechowywane zanim poddane zostaną oczyszczeniu.

9. Substancje chemiczne: zastosowanie przepisów REACH

Płyny używane do szczelinowania hydraulicznego zawierają mieszankę piasku i substancji chemicznych. Większość obowiązków związanych z zastosowaniem substancji chemicznych jest zawartych w rozporządzeniu REACH mającego w Polsce ma bezpośrednie zastosowanie.¹¹ Podmioty używające mieszankę substancji chemicznych w celu szczelinowania hydraulicznego pokładów łupkowych mogą być zaliczane do “dalszych użytkowników”. “Dalszy użytkownik”: oznacza osobę fizyczną lub prawną mającą siedzibę na terytorium Unii Europejskiej, niebędącą producentem ani importerem, która używa substancji w postaci własnej lub jako składnika preparatu podczas prowadzonej przez siebie działalności przemysłowej lub innej działalności zawodowej. 

Rozporządzenie REACH wymaga od „dalszego użytkownika” określenia oraz stosowania odpowiednich środków w celu właściwej kontroli ryzyka zidentyfikowanego w dostarczonych mu przez dystrybutorów kartach charakterystyki substancji oraz stosowania się do instrukcji w nich zawartych oraz do scenariusza narażenia.

Ponadto, dalszy użytkownik zobowiązany jest do sporządzenia raportu bezpieczeństwa chemicznego dla każdego zastosowania niespełniającego warunków opisanych w scenariuszu narażenia lub dla każdego zastosowania, które jest odradzane przez dystrybutora (z uwzględnieniem zamkniętej listy wyjątków).

Oprócz tego, „dalszy użytkowni” jest zobowiązany do przekazywania dystrybutorom oraz władzom informacji, a także przechowywania i aktualizowania informacji. „Dalszy użytkownik” może również poinformować dystrybutora o zastosowaniu substancji. Polskie prawo przewiduje kary za uchybienia w stosunku do obowiązków nakładanych na „dalszego użytkownika” przez rozporządzenie REACH.¹²

10. Gospodarka odpadami

Prace związane z gazem łupkowym mogą spowodować powstanie odpadów górniczych lub innego rodzaju odpadów. Do odpadów górniczych zaliczane są odpady powstałe na skutek poszukiwania/rozpoznawania złóż, eksploatacji oraz przeróbki i przechowywania minerałów.13 Przed rozpoczęciem prac górniczych przyszły wytwórca odpadów wydobywczych zobowiązany jest przygotować program ich zagospodarowania oraz przedłożyć go właściwemu organowi administracyjnemu.¹⁴

Zgodę na program zagospodarowania wydaje właściwy organ administracyjny w formie decyzji. Posiadacz odpadów wydobywczych zobowiązany jest dostarczyć je do najbliższego obiektu unieszkodliwiania odpadów górniczych.¹⁵ Jeżeli posiadacz odpadów chce we własnym zakresie prowadzić obiekt unieszkodliwiania odpadów powinien, oprócz spełnienia pozostałych zobowiązań z zakresu ochrony środowiska, uzyskać zezwolenie na prowadzenie takiego obiektu.

Jeśli chodzi o inne rodzaje odpadów (o ile przepisy szczególne nie mają zastosowania), podmiot wytwarzający te odpady jest zobowiązany uzyskać zezwolenie na ich wytwarzanie, określając ich łączną ilość w skali rocznej, w czasie działania instalacji dla (i) 1 tony odpadów niebezpiecznych lub (ii) ponad 5.000 ton odpadów nie zakwalifikowanych jako odpady niebezpieczne.¹⁶

Jeśli odpady nie są wytwarzane w wyniku działalności instalacji, wytwarzający musi uzyskać decyzję zatwierdzającą program gospodarowania niebezpiecznymi odpadami w przypadku jeśli wytwarza on powyżej 0,1 tony niebezpiecznych odpadów w skali rocznej. Jeśli wytwarza on w skali rocznej mniej niż 0,1 tony odpadów niebezpiecznych lub ponad 5 ton odpadów, niezakwalifikowanych jako odpady niebezpieczne, wytwarzacz odpadów zobowiązany jest przedłożyć właściwym organom informacje, co do tych okoliczności oraz poinformować o sposobie ich zagospodarowania. 

Wytworzone odpady powinny być przekazane podmiotowi zajmującemu się gospodarką odpadów który posiada odpowiednie zezwolenia; alternatywnie podmiot wytwarzający odpady może je odzyskać lub unieszkodliwić we własnym zakresie.

11. Zanieczyszczenie hałasem

Maksymalne dopuszczalne poziomy hałasu zostały określone w rozporządzeniu wykonawczym prawa ochrony środowiska.¹⁷ Poziomy hałasu zostały określone dla rożnego rodzaju terenów. Podmioty działające w środowisku nie mogą przekroczyć maksymalnego poziomu hałasu ustalonego dla danego terenu w rozporządzeniu. Może to mieć to wpływ na działalność związaną z wydobyciem gazu łupkowego. Jeśli organ ochrony środowiska zdecyduje, że poziom hałasu jest zbyt wysoki, może on wydać decyzję administracyjną zalecając środki, jakie należy przedsięwziąć w celu zmniejszenia poziomu hałasu.

12. Odpowiedzialność za szkody w środowisku

Działalność związana z gazem łupkowym może spowodować szkody w środowisku. Zgodnie z polskim prawem, podmiot korzystający ze środowiska (tzn. podmiot zanieczyszczający) jest obowiązany niezwłocznie podjąć działania zapobiegawcze w przypadku wystąpienia ryzyka bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub podjąć działania w celu ograniczenia szkody w środowisku, a w razie wystąpienia szkód podjąć działania naprawcze.¹⁸ Zasady te obowiązują w przypadku szkód środowiskowych dla gatunków objętych ochroną, wody lub gleby. Należy niezwłocznie powiadomić organ ochrony środowiska o jakiejkolwiek szkodzie wyrządzonej w środowisku oraz uzgodnić czynności naprawcze.¹⁹ Jeśli podmiot zanieczyszczający nie podejmie działań zapobiegawczych lub naprawczych, może zostać zobowiązany w drodze administracyjnej do podjęcia takich działań.

13. Podsumowanie

W polskim porządku prawnym nie przewidziano szczególnej regulacji dla działalności związanej z poszukiwaniem/rozpoznawaniem oraz wydobywaniem gazu łupkowego oraz jej wpływu na środowisko. Istnieją, co prawda, kompleksowe uregulowania z zakresu ochrony środowiska - pochodzące w dużej mierze z unijnego prawa ochrony środowiska - i to w ramach tych regulacji wykonywana jest działalność związana z gazem łupkowym.

Podmioty zajmujące się poszukiwaniem lub wydobyciem gazu łupkowego, zanim będą mogły rozpocząć prace poszukiwawcze/rozpoznawcze lub wydobycia, muszą wywiązać się z licznych wymagań administracyjnych, a ich działalność może być poddana kontroli pod względem spełnienia warunków prawnych w każdej chwili.

² Ustawa z 9 czerwca 2011 roku  Prawo Geologiczne i Górnicze (Dz. U. 2011, nr 163, poz. 981).

³ Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. 2008 nr 25, poz. 150, tekst ujednolicony, z poprawkami).

⁴ Ustawa z 18 lipca 2001 roku Prawo Wodne (Dz. U. 2005, tekst ujednolicony z poprawkami); ustawa z 3 pazdziernika 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. 2008 nr 199, poz. 1227, z poprawkami); ustawa z 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz.U. 2010 nr 185, poz. 1243, tekst ujednolicony, z poprawkami);  ustawa z 10 lipca 2008 roku o odpadach wydobywczych (Dz.U. 2008 nr 138, poz. 865); ustawa z 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. 2007 nr 75, poz. 493, z poprawkami).

⁵ Dyrektywa 94/22/EWG Parlamentu Europekskiego i Rady z 30 maja 1994 roku o zasadach udzielania koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobycie węglowodorów (O. Dz.. L 164, 30.6.1994, str.3-8).

⁶ Ustawa z 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska  oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz..U.2008, nr 199, poz.1227), która dokonuje wdrożenia dyrektywy 85/337/Rady EWG z 27 czerwca 1985 w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (Dz.U. L 175,05/07/185 str. 0004-0048).

⁷ Rozporządzenie Rady Ministrów z 9 listopada  2010 roku o przedsięwzięciach znacząco oddziaływujących na środowisko (Dz.U. 2010 nr 213, poz.1397).

⁸ Wedlug polskiego prawa decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach są wydawane przez różne władze administracyjne zależnie od rodzaju przedsięwzięcia.  Jeśli chodzi o działalność związaną z gazem łupkowym, nastepujące organy moga być odpowiedzialne za wydawanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach: regionalny dyrektor do spraw ochrony środowiska, starosta, wójt, burmistrz lub prezydent miasta.

⁹ Zobacz przypis 8.

¹⁰ Jednakże prawo polskie, między innymi, nie zezwala na (i) odprowadzanie ścieków bezpośrednio do wód podziemnych (ii) odprowadzanie ścieków do wód stojących ( takich jak jeziora i inne zbiorniki niezwiązane bezpośrednio z powierzchniowymi wodami płynącymi), (iii) odprowadzanie ścieków do jezior związanych z powierzchniowymi wodami plynącymi jeśli czas dopływu ścieków byłby krótszy niź 24 godziny, (iv) odprowadzania ścieków do ziemi jeżeli stopień oczyszczenia ścieków lub gęstość utworów skalnych nad zwierciadłem wód podziemnych nie stanowi zabezpieczenia tych wód przed zanieczyszczeniem.

¹¹ Rozporządzenie (WE) Nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 roku w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz U UE, seria L nr 396 z 30 grudnia 2006 roku, str.1), wersja z poprawkami.

¹² Ustawa z 25 lutego 2011 roku o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. 2011 Nr 63, poz. 322).

¹³ Ustawa z 10 lipca 2008 roku o odpadach wydobywczych (Dz. U. 2008 nr 138, poz. 8650.

¹⁴ Wedlug prawa polskiego różne organy nadzoruja zobowiązania administracyjne związane z odpadami górniczymi w zależności od charakteru danego przedsięwzięcia. Jeśli chodzi o działania odnoszące się do gazu łupkowego, można tu wymienic następujacych przedstawicieli władz: regionalny dyrektor ochrony środowiska, marszałek województwa, starosta.

¹⁵ Według prawa polskiego “obiekt unieszkodliwiania odpadów górniczych” jest zdefiniowany jako obiekt przeznaczony do składowania odpadów wydobywczych w formie stałej, ciekłej,  w roztworze czy zawiesinie, w tym tamy, hałdy i stawy.

¹⁶ Wedlug prawa polskiego przez “instalację” rozumie się (i) stacjonarne urządzenie techniczne, (ii) zespół stacjonarnych urządzeń technicznych położonych na terenie jednego zakładu, którymi dysponuje ten sam podmiot, (iii) inne budowle, które moga spowodować emisje.

¹⁷ Rozporządzenie Ministra Środowiska z 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2007 nr 120, poz. 826).

¹⁸ Ustawa z 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. 2007 nr 75, poz. 493, z poprawkami).

¹⁹ Zgodnie z prawem polskim za sferę szkód wyrządzonych  w środowisku odpowiada  Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska.