Autorzy: Marloes Dignum und Aad Correljé, Delft University of Technology, Department of Values, Technology and Innovation [Uniwesytet Techniczny w Delft, Wydział Wartości, Technologii i Innowacj], Holandia

Data publikacji: Maj 14, 2014

Eksploracja i eksploatacja gazu łupkowego w znacznej części Europy cierpią z powodu problemów związanych z akceptacją społeczną. Wydobycie gazu łupkowego w celu uzyskania korzyści z jego potencjału ekonomicznego przy jednoczesnym zachowaniu odpowiedzialnego zarządzania środowiskiem i ochroną zdrowia publicznego uważane są za wyzwanie (Gregory et al., 2012). W swoim raporcie z roku 2010 Międzynarodowa Agencja Energetycza (IAE) [MAE] argumentowała, że przemysł powinien zarobić sobie na przyzwolenie społeczne (IAE, 2010). Jednak opór społeczny w niektórych krajach europejskich jeszcze wzrósł od czasu publikacji raportu MAE w 2010 roku. Powstaje tu pytanie czy akceptacja społeczna jest w ogóle możliwa do osiągnięcia. Co powinno takie przyzwolenie społeczne uwzględnić? Czy jest możliwe aby sformułować warunki, przy których eksploracja gazu łupkowego stanie się społecznie akceptowalna? Czy przemysł będzie zdolny sprostać takim wymaganiom? Czy publiczne zaufanie firm i rządów jest wystarczające, aby mogły one uwierzyć, że ich warunki będą respektowane? W dyskusji na temat społecznie odpowiedzialnej eksploracji gazu łupkowego na wszystkie te pytania należy znaleźć odpowiedź. W naszych badaniach zakładamy, że społeczna akceptacja pojawi się ze zróżnicowanych wartości, które są ważne dla różnych stron społecznych [zainteresowanych stron, "interesariuszy", ang. "stakeholders"] (Correljé et al., publikacja w krótce). W tym podejściu określenie wartości stanowi klucz do rozwiązania kwestii akceptacji społecznej oraz do zaangażowania się w społecznie odpowiedzialną działalność innowacyjną.

Przy zastosowaniu tego podejścia należy określić wartości wyznawane przez różne strony społeczne. Wartości, króre są ważne dla konkretnych zainteresowanych osób są istotne ponieważ to one determinują perspektywę, z której osoby te postrzegają świat i wydarzenia na świecie. Te wartości determinują ich normy oraz definiują jakie nowe wydarzenia powinny mieć miejsce na świecie. Na przykład, dyskusja nad projektem technologicznym, która uwzględnia i respektuje wartości zainteresowanej strony będzie stanowić wkład, który później pomoże sformułować opcje, które z kolei zyskają szersze poparcie społeczne (Van de Poel, publikacja wkrótce).
Aby takie podejście przyniosło skutki konieczna jest dyskusja pomiędzy zainteresowanymi stronami. W celu uzyskania tego rodzaju klimatu ważne jest aby opór społeczny był potraktowany serio. Opór społeczny jest często traktowany jako coś, co należy przezwyciężyć, jako bariera, która uniemożliwia postęp w pracy nad projektem. Jednak kiedy opór społeczny rozumiany jest w ten sposób, celem staje się sterowanie odczuciami i działaniami zainteresowanych stron. Jednocześnie emocje mogą stać się manifestacją wglądu etycznego i jako taki powinny być potraktowane poważnie (Roeser, 2011). W poszukiwaniu drogi wyjścia kluczową sprawą jest pozostawienie sobie wszystkich możliwości wyboru. W tym kontekście ważne jest aby nie koncentrować się tylko na możliwościach technologicznych, ale także aby wziąć pod uwagę poglądy właściwych zainteresowanych stron oraz instytucjonalny projekt, który towarzyszy nowej technologii. Każdy z tych trzech aspektów jest istotny przy zaangażowaniu się w odpowiedzialną pracę innowacyjną (Taebi et al, publikacja wkrótce).

Projekt technologiczny może pomóc rozładować zaniepokojenie społeczne. Niekiedy tego rodzaju rozwiązanie może być jasne i natychmiastowe. Na przykład, uzdatniona woda pochodząca z recyklingu płynu szczelinującego zmniejszy zapotrzebowanie na świeżą wodę. Techniczne adaptacje mogą też stworzyć możliwości kompromisu w odniesieniu do różnych kwestii wzbudzających zaniepokojenie społeczne. Na przykład, zastosowanie wody pitnej zamiast powierzchniowej może wyeliminować potrzebę użycia biocyny w płynie szczelinującym w celu wyeliminowania bakterii. Tego rodzaju środek rozładowuje napięcie wywołane dwoma aspektami, które powodują zaniepokojenie społeczne: zużycie dużej ilości słodkiej wody oraz zastosowanie środków chemicznych (BIO Intelligence Service, 2013) [Służba wywiadu biologicznego].

Drugim problemem jest zaangażownie odpowiednich zainteresowanych stron włączając w to miejscową ludność, władze, przemysł oraz organizacje pozarzadowe. Ważne jest aby osiągnąć zrozumienie odpowiednich wartości społecznych, a także konfliktów tych wartości pomiędzy zainteresowanymi stronami, Na przykład, analizując argumenty wysunięte podczas dyskusji publicznej można zrozumieć jakie wartości ważne są dla różnych zainteresowanych stron (Correljé et al., publikacja wkrótce).
Ważne jest także aby zrozumieć dynamikę debaty pomiędzy zainteresowanymi stronami, tak w odniesieniu do samej istoty wysuwanych argumentów, jak i pojawiania się ich i znikania. Należy zwrócić uwagę na to, jak powstają procedury udziału w dyskusji oraz doprowadzić do tego, aby stworzyły one odpowiednią atmosferę, która umożliwi konstruktywny dialog. Idealnym rozwiązaniem jest rozpoczęcie tego rodzaju dialogu na wczesnym etapie procesu projektowania, zanim jeszcze powstanie opór i zanim strony zaczną upierać się przy swoich poglądach. Taki dialog stron powinien być otwarty na wszelkie wyniki. Jednakże interpretacja "faktów" i zakres dialogu różnić się będą w zależności od zainteresowanych stron biorących w nim udział. Z jednej strony, lepiej jest osiągnąć porozumienie w takich kwestiach, na przykład przy zastosowaniu procedury wspólnego poszukiwania faktów. Z drugiej strony, nie należy zakładać, że zawsze można osiągnąć porozumienie, i w tym przypadku być może uda się osiągnąć kompromis uwzględniający różne wartości i preferencje.

Trzecią kwestią jest włączenie odpowiednich instytucji do procesu projektowania. Instytucje, które zajmują się regulacją prawną, standaryzacją, ustanawianiem przepisów, sprawami celnymi, instytucje popierające tradycję i procedury, często nastawione są na popieranie istniejących zwyczajów i praktyk. Powinny one przystosoować się tak aby w sposób adekwatny opanować charakterystykę innowacji. W celu wystarczającego opanowania nowych aspektów eksploracji gazu łupkowego odpowiednie instytucje powinny ulec przekształceniu zgodnie z wartościami wyznawanymi przez zainteresowane strony. Przekształcone w ten sposób instytucje powinny również wziąć pod uwagę aspekty proceduralne, takie jak niezawodność, przejrzystość i odpowiedzialność. Oczywiście zainteresowane strony powinny być pewne, że te zasady i przepisy przestrzegane są w uczciwy sposób.

Innowacje prowadzone w sposób społecznie odpowiedzialny wymagają udziału zainteresowanych stron oraz przyjęcia ich wartości. W procesie partycypacyjnym ważne jest aby nie traktować społecznego oporu jako czegoś, co należy pokonać. Celem tego procesu powinno być stworzenie procedur, instytucji i technologicznego projektu, które spotkają się z poparciem społecznym. Ważnym punktem wyjścia jest tutaj określenie istotnych wartości.

Bibliografia

BIO Intelligence Service (2013) “Analysis and presentation of the results of the public consultation "Unconventional fossil fuels (e.g. shale gas) in Europe", Final report prepared for European Commission DG Environment; Accessed: February 27, 2014.

Correljé, A., Cuppen E., Dignum M., Pesch U., Taebi B. (forthcoming). Responsible Innovation in Energy Projects: Values in the Design of Technologies, Institutions and Stakeholder Interactions. In Responsible Innovation. Volume II, edited by J. Van den Hoven, E. J. Koops, H. A. Romijn, T. E. Swierstra and I. Oosterlaken: Springer

Gregory K.B., Vidic R.D., Dzombak D.A. (2012) Water management options accociated with the production of shale gas by hydrolic frackturing, Shale Gas Information Platform; Accessed: February 27, 2014

IEA (2010) Golden Rules for a golden age of gas, World Energy Outlook- Special report on unconventional gas; Accessed: December 23, 2013

Roeser S. (2001) “Nuclear Energy, Risk, and Emotions”, Philosophy & Technology, 24:197-201.

Taebi B., Correljé, A., Cuppen E., Dignum M., Pesch U., (forthcoming) Responsible innovation as an endorsement of public values: the need for interdisciplinary research, Journal of Responsible Innovation.

Van de Poel I. (forthcoming). Translating values into design requirements, in Philosophy and Engineering: Reflections on Practice, Principles and Process, D. Mitchfelder, N. McCarty, and D.E. Goldberg, Editors. Springer: Dordrecht.